Bruselloz (Malta humması), başta çiğ süt ve ondan yapılan peynir, krema, dondurma gibi ürünlerle veya enfekte hayvanlarla temasla bulaşan, çoğu zaman sinsi seyreden bir enfeksiyon hastalığıdır. Brucella türü bakterilerin neden olduğu bu tablo; ateş, halsizlik ve terleme gibi belirsiz yakınmalarla başlayıp eklem, karaciğer, dalak hatta kalp kapaklarını etkileyebilen ciddi komplikasyonlara ilerleyebilir. Ülkemizde çiğ süt ve taze peynir tüketiminin yaygın olduğu bölgelerde risk daha yüksektir. Bu rehberde brusellozun ne olduğunu, nasıl bulaştığını, belirtilerini, tanı ve tedavi seçeneklerini, ayrıca gıda güvenliği açısından nasıl korunabileceğinizi ayrıntılı olarak bulacaksınız.

Bruselloz nedir?

Bruselloz, koyun, keçi, sığır gibi çiftlik hayvanlarında görülen Brucella bakterilerinin insana bulaşmasıyla oluşur. İnsanlar için en yaygın etkenler B. melitensis ve B. abortus’tur. Hastalık akut başlayabileceği gibi haftalar-aylar içinde dalgalı ateş, gece terlemesi ve yorgunlukla kronikleşebilir. Zoonotik (hayvandan insana geçen) bir enfeksiyon olduğu için hem bireysel hem de toplumsal düzeyde koruyucu önlemler kritik önem taşır.

Bruselloz nasıl bulaşır? Gıdaların rolü nedir?

  • Çiğ süt içmek veya pastörize edilmemiş sütten yapılan taze peynir, kaymak, dondurma gibi ürünleri tüketmek en sık bulaş yoludur.
  • Yeterince pişirilmemiş enfekte et teorik risk taşır; iyi pişirme bakteriyi öldürür.
  • Kesim, sağım, doğum gibi işlemler sırasında hayvan salgılarıyla temas etmek; göz, ağız veya ciltteki küçük kesiklerden bakterinin vücuda girmesine yol açabilir.
  • Laboratuvar çalışanlarında soluma yoluyla maruziyet görülebilir.
  • İnsandan insana bulaş çok nadirdir; istisnai durumlar (anne sütü, kan/organ nakli) literatürde bildirilmiştir ancak günlük yaşamda beklenen bir yol değildir.

Kimler risk altında?

  • Çiğ süt ve taze peynir tüketenler
  • Çiftçiler, çobanlar, veterinerler, mezbaha ve mandıra çalışanları
  • Pastörizasyon ve gıda güvenliği kurallarına uyulmayan bölgelerde yaşayanlar
  • Laboratuvar çalışanları (özellikle Brucella ile çalışanlar)

Belirtiler: Neden “sessiz tehlike”?

Brusellozun yakınmaları pek çok hastalıkla karışabildiği için tanı gecikebilir.

  • Dalgalı veya sürekli ateş, üşüme-titreme
  • Şiddetli yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı
  • Gece terlemesi (sıklıkla keskin, ekşi koku tarif edilir)
  • Yaygın kas-eklem ağrıları, bel ve kalça ağrısı
  • Baş ağrısı, konsantrasyon güçlüğü
  • Karın sağ üst kadranda rahatsızlık hissi (karaciğer-dalak büyümesine bağlı)

Bu belirtiler haftalarca sürebilir; arada düzelip tekrar alevlenebilir.

Hangi organları etkileyebilir? Olası komplikasyonlar

  • Osteoartiküler tutulum: Sakroiliit (leğen kemiği-eklem), spondilit (omurga), büyük eklem artritleri. Uzun süren bel-kalça ağrılarının önemli bir nedenidir.
  • Hepatosplenomegali: Karaciğer ve dalakta büyüme; karaciğer enzimlerinde hafif yükselme.
  • Endokardit: Nadir ama en ciddi komplikasyonlardan biridir; kalp kapak enfeksiyonu yaşamı tehdit edebilir.
  • Nörobruselloz: Menenjit, ensefalit, radikülopati; baş ağrısı ve nörolojik bulgularla seyreder.
  • Ürogenital tutulum: Orşit, epididimit; alt karın ve kasık ağrısı, hassasiyet.
  • Kronik yorgunluk sendromuna benzer tablo: Tedavi sonrası dönemde bile bir süre halsizlik devam edebilir.

Ne zaman doktora başvurmalı?

Üç günden uzun süren ve tekrarlayan ateş, gece terlemesi, yaygın kas-eklem ağrısı, açıklanamayan kilo kaybı, uzun süren bel veya kalça ağrısı varsa; özellikle çiğ süt ürünü tüketimi ya da hayvan teması öykünüz bulunuyorsa değerlendirme için başvurun. Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı, bilinç değişikliği, ense sertliği, testislerde şiddetli ağrı gibi bulgular acil değerlendirme gerektirir.

Tanı nasıl konur?

  • Serolojik testler: Rose Bengal tarama testi ve standart tüp aglutinasyon (Wright) en sık kullanılanlardır. Coombs antibrusella ve ELISA (IgM/IgG) dinamiği tanıda ve hastalığın evresinin yorumunda yardımcı olur.
  • Kültür: Kan, kemik iliği veya etkilenmiş dokudan kültür altın standarttır ancak sonuç süresi uzundur ve her zaman pozitifleşmeyebilir.
  • PCR: Özellikle erken dönemde ve serolojinin net olmadığı durumlarda yararlı olabilir.
  • Görüntüleme: Eklem tutulumu şüphesinde MRI; sakroiliit ve spondilit için değerlidir. Karın USG karaciğer-dalak büyüklüğünü, endokardit şüphesinde ekokardiyografi kapak tutulumunu gösterir.
  • Laboratuvar: CRP ve sedimantasyon genellikle yükselir; karaciğer enzimlerinde hafif artış olabilir.

Tedavi: Hangi antibiyotikler, ne kadar süre?

Bruselloz hücre içi yerleşen bir bakteri olduğu için kombinasyon ve yeterli süre anahtar önemdedir. Rejimler, yaş, gebelik durumu, organ tutulumu ve alerjilere göre kişiselleştirilir; burada klinik pratikte sık kullanılan yaklaşımların özeti verilmektedir:

  • Erişkinde ilk seçenek (komplikasyonsuz): Doksisiklin 100 mg günde 2 kez + Rifampisin 600–900 mg/gün, en az 6 hafta.
  • Alternatif: Doksisiklin 6 hafta + Streptomisin 1 g/gün intramüsküler ilk 2–3 hafta.
  • Spondilit, endokardit, nörobruselloz gibi ağır tutulumlarda: Tedavi süresi uzatılır; üçüncü bir ajan (gentamisin, seftriakson gibi) eklenebilir ve multidisipliner izlem gerekir.
  • Gebelik: Doksisiklin ve streptomisin kontrendikedir. Rifampisin temelli rejimler (uzman görüşüyle) değerlendirilir.
  • Çocuklar: Yaşa ve kiloya göre doz ayarlanır; tetrasiklinler 8 yaş altına verilmez.

İlaçlarınızı hekiminizin yazdığı şekilde ve süreyi tamamlayarak kullanın; erken kesmek nüks riskini artırır. Tedavi sırasında karaciğer fonksiyonları ve ilaç etkileşimleri (özellikle rifampisin) takip edilir.

İyileşme ne kadar sürer? Nüks riski var mı?

Ateş ve terleme genellikle ilk haftalarda geriler; kas-eklem ağrıları ve halsizlik daha yavaş iyileşebilir. Nüks, yetersiz tedavi süresi veya tedaviye uyum sorunlarında daha sık görülür. Tedavi sonrası belirti tekrarı olursa hekim kontrolüne gidin; serolojik testler (özellikle titrasyon değişimi) klinikle birlikte değerlendirilir.

Gıda güvenliği ve korunma: Neler yapmalı?

  • Pastörize ürünleri tercih edin. Sütü kaynatmak ve endüstriyel pastörizasyon Brucella’yı öldürür. Güvenilir marka ve zincirlerden alışveriş yapın.
  • Taze ve az tuzlu peynirleri riskli kabul edin. Pastörize sütten yapıldığından emin değilseniz tüketmeyin. Geleneksel salamura beyaz peynirde yeterli tuz ve uygun süre bekletme bulaş riskini azaltır, ancak ev yapımı ürünlerde süreç kontrolü zordur.
  • Etleri iyi pişirin. İç ısının en az 70 °C’ye ulaşması önemlidir. Çiğ etle temas eden yüzeyleri temizleyin.
  • Çapraz bulaşı önleyin. Çiğ süt/et ve hazır tüketilecek gıdalar için ayrı kesme tahtası ve bıçak kullanın.
  • Hayvanla temas edenler: Eldiven, gözlük gibi kişisel koruyucu ekipman kullanın; doğum ve düşük materyalini güvenli şekilde uzaklaştırın.
  • Aşı ve sürü sağlığı: Hayvanlarda bruselloza karşı veterinerlik aşı ve kontrol programları toplum sağlığı için kritik önemdedir.

Evde bakım ve günlük yaşam

  • Yeterli dinlenme ve dengeli beslenme toparlanmayı hızlandırır.
  • Sıvı tüketimini artırın, düzenli hafif yürüyüşlerle eklem sertliğini azaltın.
  • Ağrı yönetimi için doktorunuzun önerdiği analjezikleri kullanın; steroid ve immünsüpresifleri hekim önerisi olmadan kullanmayın.
  • Kontrol randevularını aksatmayın; ilaç yan etkileri ve laboratuvar izlemi önemlidir.

Sık sorulan sorular

Bruselloz bulaşıcı mı, insandan insana geçer mi?
Günlük sosyal ilişkilerle insandan insana bulaş beklenmez. Nadir istisnalar dışında esas bulaş kaynağı hayvan ürünleri ve hayvan temasıdır.

Brucella IgG pozitifliği ne anlama gelir?
Geçirilmiş enfeksiyon veya devam eden bağışıklık yanıtını gösterebilir. Tek başına IgG sonucu, klinik ve diğer testlerle birlikte yorumlanmalıdır.

Tedavi oldum, hâlâ halsizim. Normal mi?
Evet; özellikle ağır veya uzun süren olgularda halsizlik haftalarca devam edebilir. Ancak ateşin tekrar etmesi, yeni eklem ağrısı ya da organ tutulumunu düşündüren belirtiler nüks açısından değerlendirilmelidir.

Evcil hayvanımdan bulaşır mı?
Köpek ve kediler nadir kaynak olabilir; esas risk çiftlik hayvanlarıdır. Hayvan sağlığı kontrolleri ve hijyen kuralları riski azaltır.

Peynir nasıl güvenli olur?
Pastörize sütten üretildiği belgelenmiş, izlenebilir markalar tercih edilmelidir. Ev yapımı taze peynir risklidir; salamurada yeterli süre ve tuz, riski azaltsa da garanti vermez.

Aşı var mı?
İnsanlar için yaygın kullanılan bir aşı yoktur. Korunmanın temeli gıda güvenliği ve hayvanlarda kontrol programlarıdır.

Bruselloz (Malta humması), gıda güvenliği ve hayvan sağlığıyla yakından ilişkili, çoğu kez sinsi ilerleyen bir enfeksiyondur. Erken tanı ve uygun süreli çiftli antibiyotik tedavisiyle başarı yüksektir; en güçlü korunma ise pastörize ürünleri tercih etmek, eti iyi pişirmek ve hayvan temasında kişisel korumayı ciddiye almaktır. Uzayan ateş ve gece terlemesi gibi ipuçlarını hafife almayın; riskli temas veya çiğ süt ürünü öykünüz varsa hekim değerlendirmesi gecikmemelidir.

Aralık 2, 2025