Çölyak hastalığı son yıllarda giderek daha fazla gündeme gelen, sindirim sistemiyle birlikte tüm vücudu etkileyebilen önemli bir sağlık sorunudur. “Glüten intoleransı” ya da “glüten alerjisi” olarak da bilinse de aslında bu tanımlar doğru değildir. Çölyak, bağışıklık sisteminin glüten adlı proteine karşı verdiği anormal tepki sonucunda gelişen otoimmün bir hastalıktır. Peki çölyak hastalığı tam olarak nedir, belirtileri nelerdir ve nasıl tedavi edilir? Bu yazıda en sık merak edilen soruları yanıtlıyoruz.

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan glüten adlı proteine karşı bağışıklık sisteminin verdiği aşırı yanıt sonucu ince bağırsakların iç yüzeyinde hasara yol açan bir hastalıktır. İnce bağırsaklarda bulunan ve besin emilimini sağlayan “villüs” adı verilen yapılar zarar gördüğünde, alınan gıdalardan yeterince vitamin ve mineral emilemez. Bu da uzun vadede beslenme yetersizliklerine ve çok sayıda sağlık sorununa yol açabilir.

Çölyak Hastalığının Belirtileri

Çölyak belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Çocuklarda daha belirgin sindirim şikâyetleri görülürken, yetişkinlerde kansızlık, yorgunluk gibi sistemik bulgular öne çıkabilir.

Sindirim Sistemi Belirtileri

  • Karın ağrısı ve şişkinlik
  • Kronik ishal veya kabızlık
  • Gaz problemleri
  • Mide bulantısı

Sistemik Belirtiler

  • Demir eksikliği anemisi
  • İştahsızlık ve kilo kaybı
  • Çocuklarda büyüme geriliği
  • Yorgunluk ve halsizlik
  • Cilt döküntüleri (Dermatitis herpetiformis)
  • Ağız içinde aftlar

Kimler Risk Altındadır?

  • Ailesinde çölyak hastalığı bulunanlar
  • Tip 1 diyabet veya tiroid hastalığı gibi otoimmün hastalığı olanlar
  • Down sendromu veya Turner sendromu gibi genetik sendromlara sahip kişiler
  • Tekrarlayan kansızlık, osteoporoz veya açıklanamayan sindirim şikâyetleri olanlar

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

1. Kan Testleri

Anti-tTG (anti-doku transglutaminaz) ve EMA (endomisyum antikorları) testleri çölyak şüphesinde ilk başvurulan yöntemlerdir.

2. Endoskopi ve Biyopsi

Kesin tanı için ince bağırsaktan biyopsi alınır. Villüslerde hasar görülmesi tanıyı doğrular.

3. Genetik Testler

HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genleri çölyakla ilişkilidir. Genetik testler tanıyı destekleyici olabilir.

Çölyak Hastalığının Tedavisi

Çölyak hastalığının tek ve en etkili tedavisi ömür boyu glütensiz diyet uygulamaktır. İlaçla tamamen iyileştirme mümkün değildir.

Glütensiz Diyette Yasaklı Besinler

  • Buğday, arpa, çavdar, yulaf (bazı türleri)
  • Ekmek, makarna, börek gibi unlu mamuller
  • Bira ve malt içeren içecekler

Serbest Olan Besinler

  • Pirinç, mısır, karabuğday, kinoa
  • Sebze, meyve, et, balık ve yumurta
  • Süt ve süt ürünleri (glütensiz katkı maddeleri içeriyorsa)

Çölyak Hastalığında Karşılaşılan Zorluklar

  • Paketli gıdalarda gizli glüten bulunması
  • Restoran ve dışarıda yemek seçeneklerinin kısıtlı olması
  • Diyete uyum sağlamakta zorlanma
  • Sosyal yaşamda kısıtlılık hissi

Bu nedenle çölyaklı bireylerin gıda etiketlerini dikkatle incelemesi, güvenilir markaları tercih etmesi ve aile bireylerinin de konu hakkında bilinçlenmesi önemlidir.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Glütensiz diyet uygulanmazsa çölyak hastalığı şu ciddi sonuçlara yol açabilir:

  • Sürekli kansızlık
  • Kemik erimesi (osteoporoz)
  • İnfertilite (kısırlık)
  • Bağırsak lenfoması gibi nadir fakat ciddi komplikasyonlar

Çocuklarda Çölyak

Çocukluk çağında çölyak genellikle büyüme geriliği, ishal, iştahsızlık ve karın şişliği ile kendini gösterir. Erken tanı konulup glütensiz diyete başlandığında çocukların büyüme ve gelişimi normale dönebilir.

Sık Sorulan Sorular

Çölyak hastalığı alerji midir?

Hayır. Çölyak bir otoimmün hastalıktır. Glüten alerjiden farklı olarak bağışıklık sisteminin bağırsaklara saldırmasıyla oluşur.

Yulaf çölyaklılar için zararlı mı?

Yulafın bazı türleri glütensizdir. Ancak genellikle buğdayla temas ettiği için güvenilir markaların sertifikalı ürünleri tercih edilmelidir.

Çölyak hastalığı geçer mi?

Hayır. Ömür boyu süren kronik bir hastalıktır. Tek tedavisi glütensiz diyettir.

Glütensiz diyetle belirtiler ne kadar sürede düzelir?

Genellikle birkaç hafta içinde şikâyetler azalır, ancak bağırsakların tamamen iyileşmesi aylar sürebilir.

Çölyak hastalığı teşhis edilmezse ne olur?

Uzun vadede kansızlık, kemik erimesi, kısırlık ve bağırsak kanseri riski artar.

Çölyak hastalığı yaşam boyu süren ancak doğru diyetle tamamen kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Erken tanı, doğru beslenme ve bilinçli yaşam tarzı sayesinde çölyaklı bireyler sağlıklı ve kaliteli bir hayat sürdürebilir.

Unutmayın: Glütensiz yaşam, çölyak hastaları için bir tercih değil, bir zorunluluktur.

Ekim 15, 2025