Küçük Tansiyon Neden Düşer?

Evde tansiyon ölçerken büyük değer (sistolik) kadar küçük değer (diyastolik) de önemlidir. Küçük tansiyon kalbin gevşeme fazındaki damar basıncını gösterir; çok düşük olduğunda beyin, kalp ve böbrek gibi organların kanlanması yetersiz kalabilir. Peki küçük tansiyon neden düşer, hangi belirtilerle anlaşılır, ne zaman ciddiye alınmalı ve günlük hayatta neler yapılmalı?

Küçük Tansiyon (Diyastolik Basınç) Nedir?

Tansiyon ölçümünde üstteki sayı sistolik, alttaki sayı diyastolik basınçtır. Diyastolik basınç kalp gevşerken (doldurma fazında) damarlardaki basıncı temsil eder. Genel erişkin popülasyonda diyastolik basıncın 70–80 mmHg aralığında seyretmesi beklenir. 60 mmHg’nın altı çoğu kişi için düşük kabul edilir; ancak kişinin yaşı, eşlik eden hastalıkları ve şikâyetleriyle birlikte değerlendirilmelidir.

Küçük Tansiyon Neden Düşer? En Sık 12 Neden

1) Sıvı Kaybı (Dehidratasyon)

Yeterli su içmemek, ishal-kusma, aşırı terleme veya uzun süren açlık kan hacmini azaltır. Damar içindeki hacim düşünce küçük tansiyon da düşer.

2) Aşırı Tuz Kısıtlaması

Hipertansiyon tedavisi alanlarda agresif tuz kısıtlaması ve diüretik (idrar söktürücü) kullanımı birlikte olduğunda diyastolik basınç belirgin düşebilir.

3) İlaçların Yan Etkisi

Vazodilatörler (nitratlar), alfa-blokerler, bazı antidepresanlar, yüksek doz tansiyon ilaçları, Parkinson ilaçları ve idrar söktürücüler küçük tansiyonu düşürme eğilimindedir. Çoklu ilaç kullanan yaşlılarda daha belirgindir.

4) Otonom Sinir Sistemi Bozuklukları

Diyabetik otonom nöropati, Parkinson hastalığı veya nörojenik ortostatik hipotansiyon gibi durumlarda damarların “ayakta dengeleyici” kasılması zayıftır; oturup kalkınca küçük tansiyon düşer.

5) Hızlı Ayağa Kalkma (Ortostatik Hipotansiyon)

Uzun süre oturup kalkınca baş dönmesi, kararma ve halsizlikle seyreden ani düşüşler diyastolik basınçta da belirgin azalma yapar.

6) Aşırı Sıcak

Sıcak ortam damarları genişletir; yaz aylarında, sauna/hamam veya sıcak duş sonrası küçük tansiyon düşebilir.

7) Enfeksiyon ve Sepsis

Ağır infeksiyonlarda damarlar genişler, sıvı kaybı artar, küçük tansiyon belirgin şekilde düşer. Ateş, titreme, hızlı nefes alma gibi bulgular eşlik edebilir.

8) Endokrin Nedenler

Adrenal yetersizlik (Addison), hipotiroidi ve ağır hipoglisemi epizodları küçük tansiyonu düşürebilir.

9) Kalp Kapak ve Ritim Sorunları

Aort yetersizliği olanlarda diyastolik basınç tipik olarak düşüktür. Hızlı- düzensiz ritimler (ör. atriyal fibrilasyon) dolaşım dinamiklerini bozarak diyastolik düşüş yapabilir.

10) Anemi

Ağır kansızlıkta dokuya oksijen taşınması azalır; vücut telafi için damarları genişletir, küçük tansiyon düşebilir.

11) Aşırı Egzersiz veya Aşırı Yorgunluk

Uzun süreli ve yoğun egzersiz sonrası damar genişlemesi sürer; yeterli sıvı, elektrolit ve toparlanma olmazsa küçük tansiyon düşük seyreder.

12) Yaşla İlişkili Damar Sertliği

İleri yaşta büyük tansiyon yüksek, küçük tansiyon düşük (“geniş nabız basıncı”) olabilir. Damar sertliği artarken diyastolik basınç düşmesi kalp damarlarının dolumunu olumsuz etkileyebilir.

Hangi Belirtiler Küçük Tansiyon Düşüklüğünü Düşündürür?

• Baş dönmesi, sersemlik, göz kararması
• Ayakta bayılacak gibi olma, senkop
• Halsizlik, soğuk terleme
• Konsantrasyon güçlüğü, bulanık görme
• Eforla çabuk yorulma, merdiven çıkarken tükenme
• Göğüs bölgesinde baskı/rahatsızlık (özellikle koroner hastalığı olanlarda)

Belirtiler özellikle oturur/uzanır pozisyondan ayağa kalkınca artıyorsa ortostatik bileşen düşünülür.

Ne Zaman Ciddiye Alınmalı?

• Dinlenirken diyastolik <60 mmHg ve eşlik eden şikâyetler varsa
• Ölçümle doğrulanan ortostatik hipotansiyon (ayağa kalkınca sistolik ≥20 veya diyastolik ≥10 mmHg düşmesi)
• Göğüs ağrısı, nefes darlığı, bayılma, yeni gelişen çarpıntı
• Ateş, ishal, kusma ile birlikte belirgin düşüş
• Yeni başlanan ilaçlardan sonra başlayan belirgin yakınmalar

Bu durumlarda kendi kendine tedaviye kalkışmadan tıbbi değerlendirme gerekir.

Evde Doğru Ölçüm: Hataları Azaltın

• Üst koldan ölçen, klinik onaylı cihaz kullanın.
• Ölçümden önce 5 dakika dinlenin, bacaklarınızı çaprazlamayın.
• Manşet kola uygun ebatta olsun.
• Her seferinde 1 dakika arayla iki ölçüm alın; ortalamasını yazın.
• Sabah uyanınca, öğleden sonra ve akşam ölçüp bir hafta kayıt tutun.
• Baş dönmesi ayağa kalkınca oluyorsa yatar–oturur–ayakta seri ölçüm deneyin.

Küçük Tansiyonu Korumak İçin Günlük Plan

Sıvı ve Elektrolit

• Gün boyu yeterli su (çoğu erişkinde 2–2,5 L; kalp/böbrek hastalığında hekime danışın).
• Terleyen, egzersiz yapanlarda elektrolit içeren içecekler düşünülebilir.

Beslenme

• Uzun açlıklardan kaçının; küçük ama sık öğünler.
• Aşırı kafeini sınırlayın; kişiye göre düşük-orta kahve tüketimi tolere edilebilir.
• Tuz kısıtlaması hipertansiyonlularda önemli olsa da semptomatik düşük diyastolik basınçta hekiminiz kontrollü olarak daha esnek bir plan önerebilir.

Pozisyon ve Aktivite

• Yataktan kalkarken önce yan dönün, oturun, 30–60 sn bekleyip öyle ayağa kalkın.
• Uzun süre ayakta kalmayın; bacak kas pompalarını çalıştırın.
• Elastik kompresyon çorabı (diz/kalça) ortostatik şikâyetleri azaltabilir.

İlaç Gözden Geçirme

• Tansiyon ilaçları, diüretikler, alfa-blokerler, nitrater, bazı antidepresanlar: Doz/saat ayarı gerekebilir.
• İlaçları asla tek başınıza kesmeyin; hekimle plan yapın.

Uyku ve Sıcaklık

• Aşırı sıcak duş/hamam/sauna sonrası hızla ayağa kalkmayın.
• Yeterli ve düzenli uyku, gece sıvı dengesi semptomları azaltır.

Tıbbi Tedavi Seçenekleri

Altta yatan nedene göre yaklaşım değişir:

• Dehidratasyon/elektrolit kaybı: Sıvı-elektrolit replasmanı.
• İlaç ilişkili düşüş: Doz azaltımı, ilaç zamanlamasının değiştirilmesi veya sınıf değişimi.
• Otonom disfonksiyon/ortostatik hipotansiyon: Kompresyon, tuz-sıvı stratejileri; dirençliyse hekim gözetiminde midodrin veya fludrokortizon gibi ajanlar düşünülebilir.
• Endokrin bozukluk: Adrenal/tiroid tedavisi.
• Anemi: Nedene yönelik tedavi (demir, B12, kanama odağı).
• Aort yetersizliği/ritim bozukluğu: Kardiyoloji odaklı kapak/ritim tedavileri.

Küçük Tansiyon Düşüklüğünün Kalp Üzerindeki Etkisi

Diyastolik basınç kalbin kendi damarlarının dolduğu fazdaki itici güçtür. Uzun süre <60 mmHg seyri bazı kişilerde koroner perfüzyonu zorlayabilir; özellikle yaşlılarda, ağır damar hastalığı olanlarda ve geniş nabız basıncı bulunanlarda göğüs rahatsızlığı ve efor kapasitesinde azalma görülebilir. Bu nedenle “büyük tansiyonum iyi” demek tek başına yeterli değildir; küçük tansiyon da izlenmelidir.

Sık Sorulan Sorular

Küçük tansiyonun düşmesi sık görülen ama doğru yönetilmediğinde yaşam kalitesini ve organ kanlanmasını etkileyen bir durumdur. Neden çoğu zaman sıvı-tuz dengesi, ilaçlar veya otonom yanıtla ilgilidir; ancak kalp kapak/ritim sorunları, endokrin bozukluklar ve anemi gibi altta yatan hastalıklar da saptanabilir. Evde doğru ölçüm alışkanlığı, tetikleyicilerden kaçınma, sıvı-elektrolit yönetimi ve ilaçların hekimle birlikte gözden geçirilmesiyle çoğu kişi hızlıca toparlar. Uzun süren veya şiddetli belirtiler ise profesyonel değerlendirme gerektirir.